Himmet mi Gayret mi?

[BeSte]

Tasavvufî bir terim olarak himmet, maddî-manevî bütün alâkalardan sıyrılarak, dünyevî zevkleri, manevî hazları ve Cennete ait lezzetleri hatırdan çıkararak, bir zarûret hissiyle Cenâb-ı Hakk’a teveccüh ve ilticâda bulunmak demektir.
Kelime olarak himmet; kalbi, irâdeyi, duygu ve düşünceyi bir noktaya yoğunlaştırıp, tek hedefe yöneltmek demektir. “Hemm” kökünden türetilmiş Arapça bir kelime olup, iyi veya kötü herhangi bir işe yönelmeye “Hemm”, iyilik ve güzelliklere yönelmeye de “Himmet” denilmiştir. Özenmek, önemsemek, hayrını istemek, bir şeyin olmasını candan dilemek ve o iş için yoğun çaba sarf etmek, kastetmek, bir husûsa konsantre olmak, çalışıp çabalamak, emek vermek ve bir işe dört elle sarılmak gibi manalarda da kullanılır.

Tasavvufî bir terim olarak himmet, maddî-manevî bütün alâkalardan sıyrılarak, dünyevî zevkleri, manevî hazları ve Cennete ait lezzetleri hatırdan çıkararak, bir zarûret hissiyle Cenâb-ı Hakk’a teveccüh ve ilticâda bulunmak demektir. Bu manada himmet, insanın bütün benliğiyle Allah’a yönelmesi, kalbini istîlâ edebilecek her türlü gaflet ve dikkat dağınıklığından kendisini koruyarak Hakk’ın rahmet ve inâyetine sığınması ve yapacağı işe yoğunlaşmasıdır.

KİŞİNİN HİMMETİ DAĞLARI YERİNDEN SÖKEBİLİR

Dikkat dağınıklığı, konsantre olamama, uzun süre bir konu veya işe odaklanamama ve dikkati teksif edememe gibi durumlar, günümüzde oldukça artmıştır. Odaklanamama krizinin önemli sebeplerinden biri, beyin ve zihin sistemimizin, aşırı şekilde uyarı bombardımanına (medya, internet, tv, reklâm vs.) ma’rûz kalması ve önemli olanla-olmayanı, ihtiyaç olanla-olmayanı ayırt edemeyecek kadar seçme, önceleme, sınıflama ve sıralama yeteneğini kaybetmesidir. Bu reklâm ve iletişim bombardımanı karşısında, yaratılıştan sâhip olduğumuz algıda seçicilik ve tercîh kapasitemizin yetersiz kalması, elimizden alınması ya da büsbütün çökmesi söz konusudur.

Bir işte başarı yolu, kişinin zamanını, dikkat ve enerjisini enine-boyuna sâdece o konuya teksîfine bağlıdır. Psikolojide kişinin dikkatini, merak hissini, algılama ve öğrenime yönelik enerji kaynaklarını ve zamanını, hedeflediği şeye yoğunlaştırması “odaklanma” olarak tanımlanır. Dikkat, enerji ve zamanı bir şeye odaklamaya karar vermek, aynı zamanda bir şeylerden vazgeçmek ve bazı şeyleri ihmâl etmek anlamına gelir. Kişi hangi iş ve projeye odaklanacağına karar verdikten sonra, hayatta nelerden vazgeçtiğinin farkında olmalı ki sonunda pişmanlık duymasın. Bunların sağlıklı yapılabilmesi için kişi; enerji kaynaklarının, algı ve idrâk kapasitesinin farkına varmalı ve bunları hedefleri doğrultusunda yoğunlaştırmayı bilmelidir.

“Kişinin himmeti, dağları yerinden söküverir.” deyimini; Şâir Bâkî:

“Bir mes’ele-yi meşhûrdur dağlar dayanmaz himmete

Himmet-i merdân ile âsân olur her müşkil iş.” şeklinde ifâde eder.

İNSANIN İRADESİNİN HAKKINI VERMEK

“Babadan himmet, oğuldan gayret” atasözü ancak emek, gayret ve ciddiyetle desteklenen yardım isteğinin kabul göreceğini vurguladığı gibi, himmet bulmanın gayrete bağlı olduğunu belirtmekte ve himmet ile gayret arasındaki ilişkiye dikkat çekmektedir. Bu zâviyeden himmet, kula nisbetle, çalışma ve gayret; Cenâb-ı Hakk’a nisbet edildiğinde ise, kulun ortaya koyduğu çabaya rahmet ve inâyetle mukâbelede bulunma mânâsına gelmektedir.

Kavram olarak himmet; “kulun kendisini veya başkasını bir hayra ulaştırmak, bir şerden korumak veya bir kemâli elde etmek için maddî-ma’nevî potansiyel bütün gücünü kullanarak kalbiyle Cenab-ı Hakk’a yönelmesi.” şeklinde de tanımlanır. Genellikle velîlerin ve kâmil mürşidlerin himmeti denilince; onların teveccühü, ma’nevî tasarrufu, nazarı, feyzi, sohbeti ve duâları ile muhâtaplarında bıraktıkları etki kastedilir.

İster kelime, ister terim olarak himmet, bir insanın irâdesinin hakkını vererek, potansiyel gücünü, Allah’ın emirleri ve ’in sünnet-i seniyyesi istikâmetinde geliştirme gayretidir. Himmet; samîmî niyyet, güçlü irâde, dâimî gayret ve sürekli çıtayı yükselterek yürüme, gözü yukarılara dikme, daha yüksek hedeflere doğru ilerleme çabasıdır.

Bazı mutasavvıflarca himmet kâmil mürşidlerin teveccüh ve tasarrufu, kendi kalb ve rûhunda tecellî eden ahvâli, samîmî gönüllere kâli, hâli, sohbeti ve nazarı ile aktarması anlamında açıklanmıştır. Bazen bir hak dostunun nazarına mazhar olmak, onun elini tutmak ya da sohbetinde onlarla aynı ortamı paylaşmak bile husûsî teveccühlere nâil olmak için önemli bir fırsattır. “Güneşin ham meyvayı olgunlaştırdığı gibi mürşidlerin nazarı da mürîdlerini olgunlaştırır.” denmesi buna işâret eder. Dolayısıyla, onlardan muhâtaplarına yansıyan yakîn, ma’rifet, mevhibe gibi bütün nimet ve inâyetler de bir çeşit himmettir. Bu îtibarla, dünden bugüne “Mürîdden hizmet, mürşidden nefes.” denmiş; “Teveccüh et ki teveccüh bulasın.” ihtârında bulunulmuş; haklarında hüsn ü zan besleyerek teveccühte bulunanlara hak dostlarının teveccühle karşılık vereceği ve bunun ilâhî inâyetlere sebep olacağı hatırlatılmıştır.